W świecie transportu i logistyki czas pracy kierowcy odgrywa kluczową rolę. Odpowiednie regulacje mają na celu zarówno zapewnienie bezpieczeństwa na drogach, jak i ochronę zdrowia zawodowych kierowców. Istnieją jednak okoliczności, w których konieczne jest wydłużenie czasu pracy.

Praca kierowcy jest bardzo wymagająca, zarówno fizycznie, jak i mentalnie. Długie godziny na drodze, konieczność zachowania czujności i odpowiedzialność za bezpieczeństwo pasażerów oraz ładunku to tylko niektóre z wyzwań, z którymi muszą się zmierzyć zawodowi kierowcy przemierzający drogi zarówno Polski, jak i całej Europy. Dlatego też regulacje dotyczące czasu pracy kierowców są niezbędne.

Jakie przepisy regulują wydłużenie czasu pracy kierowcy?

Jak już wspomnieliśmy na samym początku, nie zawsze da się uniknąć sytuacji, w których konieczne jest wydłużenie czasu pracy kierowcy. Przyczyny mogą być różne - opóźnienia w trasie, nagłe zmiany planów, czy nawet sytuacje awaryjne. Dlatego też przepisy przewidują możliwość odstępstw od normy czasu pracy kierowcy w określonych przypadkach. Już w 2006 roku, na mocy rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006 r. przewidziano możliwość pewnych odstępstw od przepisów dotyczących czasu pracy i odpoczynku zawodowych kierowców. Kolejne zmiany zostały wprowadzone w 2020 roku poprzez Pakiet Mobilności, który ma za zadanie regulować przepisy i poprawić warunki pracy kierowcy.

Jedną z kluczowych zmian, która została wprowadzona w 2020 roku jest przede wszystkim możliwość wydłużenia czasu pracy kierowcy o godzinę lub dwie. Dzieje się tak oczywiście wyłącznie w uzasadnionych przypadkach,  w których należy spełnić kilka warunków – wszystko po to, by pracodawcy nie nadużywali tej „furtki”. Warto bowiem dodać, że każde odstępstwo od przyjętych norm jest zagrożone sankcjami.

Czym w ogóle jest odstępstwo od normy czasu pracy kierowcy?

Napisaliśmy już sporo o prawach i odstępstwach od czasu pracy zawodowych kierowców, ale wciąż nie wyjaśniliśmy czym konkretnie takowe odstępstwa od normy są. Odstępstwo od normy czasu pracy kierowcy, często nazywane również "wydłużeniem czasu pracy", to sytuacja, w której kierowca może przekroczyć standardowe ograniczenia czasu pracy określone w przepisach prawa. Jest to środek ostateczny i powinien być przewidziany tylko w określonych, wyjątkowych sytuacjach.

Owe sytuacje zostały przedstawione w pierwszym akapicie art. 12, wcześniej wspomnianego już rozporządzenia. Przytoczone przepisy odnoszą się do dziennego, tygodniowego oraz łącznego  czasu pracy, w ciągu dwóch kolejnych tygodni prowadzenia pojazdu. Ponadto mają one odniesienie także do przerw 45-minutowych, dzielonych, jak i dziennego/tygodniowego okresu odpoczynku.

Co wnoszą zmiany wprowadzone w rozporządzeniu?

Tego typu regulacje mają za zadanie umożliwienie kierowcom prawidłowej reakcji w sytuacjach, kiedy nie będą oni mogli spełnić wymogów nakładanych przez rozporządzenie. Cały czas warto zaznaczać, że owy przepis odnosi się wyłącznie do sytuacji nadzwyczajnych. Mamy tu na myśli sytuacje, których nie można przewidzieć wcześniej, oraz te, które nie są zależne od kierowcy. Takie odstępstwa są możliwe w zakresie niezbędnym dla zapewnienia bezpieczeństwa zarówno osobom, jak i pojazdom oraz ładunkom. Ponadto kierowca może skorzystać z art. 12 rozporządzenia nr 561/2006 wyłącznie pod warunkiem, że nie zagraża to bezpieczeństwu drogowemu i umożliwia dotarcie przez pojazd do odpowiedniego miejsca postoju. Co więcej, powstałe powody muszą być finalnie określone i przedstawione na wykresówce urządzenia rejestrującego czas pracy, na wydruku z tegoż urządzenia lub na planie pracy, nie później niż po przybyciu do miejsca postojowego.

Dlaczego odstępstwo od normy czasu pracy jest konieczne?

Jak już wspomnieliśmy powyżej, istnieją różne sytuacje, w których odstępstwo od normy czasu pracy może być konieczne i uzasadnione. Poniżej przedstawiamy kilka przykładów:

Opóźnienia w trasie

Nawet na najbardziej precyzyjnie zaplanowanej trasie może wystąpić opóźnienie z powodu ruchu ulicznego, korków, czy incydentów drogowych. Kierowcy nie zawsze mają wpływ na te okoliczności, a odstępstwo od normy czasu pracy może być potrzebne, aby dotrzeć na miejsce dostawy lub docelowe miejsce wypoczynku.

Zmiany w planach lub sytuacje awaryjne

W przypadku zmian w planach lub w sytuacji awaryjnej , takiej jak na przykład problemy techniczne z pojazdem, kierowcy mogą znaleźć się w sytuacji, w której niemożliwe jest dotrzymanie standardowego limitu godzin pracy. Odstępstwo od normy czasu pracy może być zatem potrzebne, aby rozwiązać problem.

Wyjątkowe warunki pogodowe

Ekstremalne warunki pogodowe, takie jak śnieżyce, burze czy powodzie, mogą znacząco utrudnić podróż i prowadzenie pojazdu. W takich przypadkach kierowcy mogą potrzebować więcej czasu na dotarcie do celu, co może wymagać odstępstwa od normy czasu pracy.

Kiedy można skorzystać z odstępstwa od normy czasu pracy?

Odstępstwo od normy czasu pracy nie jest dostępne dla każdego kierowcy i w każdej sytuacji. Przepisy regulują, kto może skorzystać z tego rodzaju wyjątków i w jakich okolicznościach. Poniżej przedstawiamy kilka kluczowych punktów dotyczących korzystania z odstępstwa od normy czasu pracy kierowcy:

Dopuszczalne okoliczności

Odstępstwo od normy czasu pracy może być stosowane tylko w określonych okolicznościach, takich jak opóźnienia w trasie, zmiany w planach lub sytuacje awaryjne.

Bezpieczeństwo na drodze

Najważniejszym aspektem rozważanym podczas odstępstwa od normy czasu pracy jest bezpieczeństwo na drodze. Wszelkie decyzje dotyczące wydłużenia czasu pracy kierowcy muszą uwzględniać zatem zagrożenie dla bezpieczeństwa zarówno kierowcy, jak i innych uczestników ruchu drogowego.

Zachowanie odpowiednich rejestrów

Kierowcy i pracodawcy muszą dokładnie rejestrować i dokumentować wszelkie przypadki korzystania z odstępstwa od normy czasu pracy. To ważne zarówno dla celów administracyjnych, jak i kontroli przeprowadzanych przez upoważnione do tego organy.

Ograniczenia czasowe

Odstępstwo od normy czasu pracy nie jest nieograniczone. Kierowca musi przestrzegać ograniczeń czasowych określonych w przepisach. Po zakończeniu sytuacji, która uzasadniła odstępstwo, kierowca  zobowiązany jest do powrotu do regularnego rytmu pracy.

Konsultacja z pracodawcą

Kierowcy powinni konsultować się z pracodawcą i uzyskiwać jego zgodę na korzystanie z odstępstwa od normy czasu pracy. To pracodawca ma bowiem obowiązek zapewnić, że wszelkie decyzje dotyczące wydłużenia czasu pracy są zgodne z przepisami i normami bezpieczeństwa.

Możliwość wydłużenia czasu jazdy o jedną lub dwie godziny

Jak już wiemy, istnieje możliwość wydłużenia czasu prowadzenia pojazdu o jedną lub dwie godziny. Takie odstępstwa zostały dodane we wspomnianym już niejednokrotnie art. 12, w związku z przepisami Pakietu Mobilności. W tymże pakiecie ustawodawca również  precyzyjnie określił zakres dopuszczalnych odstępstw. I tak też wydłużenie czasu pracy o jedną godzinę odniósł do:

Art. 6 ust1., gdzie możemy przeczytać, że dzienny czas prowadzenia pojazdu nie może być dłuższy aniżeli 9 godzin. Przedłużenie o kolejną godzinę może odbyć się z kolei nie częściej niż dwa razy w tygodniu.

Art. 6 ust. 2, który mówi nam o tygodniowym czasie pracy kierowcy. Ten nie może przekraczać 56 godzin.

Art. 8 ust. 2, gdzie znajdziemy informację mówiącą nam, że w każdym 24-godzinnym okresie po upływie poprzedniego dziennego zakresu odpoczynku lub tygodniowego okresu odpoczynku, kierowca musi wykorzystać dzienny okres odpoczynku.

Z kolei w art. 12 akapit trzeci dokonano regulacji dotyczących przedłużenia czasu pracy do dwóch godzin. Odbywa się to na takich samych warunkach, jak wspomniane powyżej, z tym że przed rozpoczęciem dodatkowego czasu pracy, kierowca jest zobowiązany do wykorzystania nieprzerwanie 30-minutowej przerwy. Jak już wspominaliśmy, warunkiem skorzystania z tego wydłużenia jest oczywiście brak zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Każde odstępstwo musi zostać udokumentowane

Konieczność udokumentowania odstępstw od ustalonych norm czasu jest obwarowana dodatkowymi warunkami i obowiązkami. Jeśli kierowca przekroczy dzienny albo tygodniowy czas prowadzenia pojazdu o maksymalnie jedną lub dwie godziny, musi jasno określić przyczyny tego odstępstwa, a także szczegółowo opisać okoliczności i powody, jakie skłoniły go do wydłużenia czasu pracy. Może to zrobić poprzez ręczne wpisanie tych powodów na wykresówce urządzenia rejestrującego, na wydruku z tego urządzenia lub na planie pracy. Takie działanie powinno być wykonane niezwłocznie po przybyciu do miejsca docelowego lub odpowiedniego miejsca postoju.

Sposób, w jaki kierowca dokumentuje powody tych odstępstw, ma ogromne znaczenie, biorąc pod uwagę ryzyko kar, które grożą za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących czasu pracy pojazdu i odpoczynku kierowcy. Należy pamiętać, że możliwość korzystania z art. 12 rozporządzenia nr 561/2006 dotyczy tylko sytuacji wyjątkowych, których przewidzenie jest niemożliwe oraz tylko wtedy, gdy nie stwarza to zagrożenia dla bezpieczeństwa na drodze. Dlatego kierowcy muszą być odpowiednio przeszkoleni i świadomi obowiązku rzetelnego, dokładnego i terminowego udokumentowania takich odstępstw. Warto także korzystać z wysokiej jakości tachografów cyfrowych, takich jak chociażby DTCO 4.1, które znacznie ułatwiają pracę i przypominają o wszelkich obowiązkach.

A co w przypadku załogi wieloosobowej?

Pisząc o wydłużonym czasie pracy kierowcy, zwykle myślimy o jednym, który znajduje się w kabinie samochodu. A co w przypadku, gdy mamy do czynienia z załogą wieloosobową? Jazda w podwójnej obsadzie według rozporządzenie WE 561/2006, to sytuacja, w której dwóch kierowców z odpowiednimi uprawnieniami przebywa w jednym pojeździe, a konkretnie w jednej kabinie. W takim przypadku czas pracy może być wydłużony nawet do 30 godzin, o ile przez cały ten okres w kabinie znajdują się obaj kierowcy (z wyjątkiem pierwszej godziny jazdy). Ponadto, obaj kierowcy muszą dojechać razem do swojej bazy.

Warto pamiętać, że w takim układzie jeden kierowca może prowadzić nieprzerwanie pojazd przez maksymalnie 4,5 godziny, następnie następuje zmiana kierowcy. Nie jest wówczas jednak potrzebna 45-minutowa przerwa, bowiem dyspozycja kierowcy uznawana jest już za przerwę.

Ta praktyka jest często stosowana na długich trasach, zwłaszcza w przypadku, gdy konieczne jest szybkie dostarczenie towaru. Dzięki temu możliwe jest osiągnięcie nawet 20 godzin jazdy w ciągu jednego dnia, co pozwala na pokonanie większych odległości w krótszym czasie. Czasami jazda w podwójnej obsadzie jest również wykorzystywana do wprowadzenia nowego kierowcy do pracy.